KonTumtourism

<p> Tà Vẩu hay còn gọi là K’Vó - là một loại sáo, một loại nhạc cụ truyền thống cổ vô cùng độc đáo của người Xê Đăng nhánh Mơ Nâm ở Kon Plông. Tiếng sáo ngân vang hòa cùng âm vang cồng chiêng tạo nên bản hòa tấu vừa trầm hùng, vừa réo rắt, mời gọi lữ khách phương xa ghé thăm.</p><p><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjJXkWDWumxDcU1HkcwZBmc7b_FBKlq11otV4XtWJ1FPpg2xAVmttdENYXzgEPa6I4bbCSrnNCS250wNyX0qOg42IR357ULzl9NNTKuUyvGW5_YSVsHZNRp0Dbt1F0q_qApLCLIyFNdMhM9/s450/sao-ta-vau-cua-nguoi-mo-nam-o-kon-tum.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img alt="Thanh niên trai, gái trong làng tập trung tại nhà Rông thổi Tà Vẩu" border="0" data-original-height="253" data-original-width="450" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjJXkWDWumxDcU1HkcwZBmc7b_FBKlq11otV4XtWJ1FPpg2xAVmttdENYXzgEPa6I4bbCSrnNCS250wNyX0qOg42IR357ULzl9NNTKuUyvGW5_YSVsHZNRp0Dbt1F0q_qApLCLIyFNdMhM9/s16000/sao-ta-vau-cua-nguoi-mo-nam-o-kon-tum.jpg" title="Thanh niên trai, gái trong làng tập trung tại nhà Rông thổi Tà Vẩu" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span style="text-align: left;">Thanh niên trai, gái trong làng tập trung tại nhà Rông thổi Tà Vẩu</span></td></tr></tbody></table><br />Nghe già A Lễ ở làng Kon Chênh, xã Măng Cành thổi lên âm thanh ngân vang từ ống sáo nhỏ bé, mới hiểu được lý do tại sao Tà Vẩu lại đặc biệt đến thế. Tuy chỉ là một ống sáo rất nhỏ, nhưng khi được thổi lên, Tà Vẩu lại có thể phát ra âm thanh réo rắt, vui nhộn, khiến người nghe vô cùng thích thú và tò mò. Cùng với cách hòa âm, hòa phối độc đáo từ cồng, chiêng, trống và cả tiếng đàn T’rưng đặc trưng của người Xê Đăng nhánh Mơ Nâm, tiếng sáo Tà Vẩu lại càng thêm bay bổng khắp vùng núi Đông Trường Sơn.</p><p>Già A Lễ cho biết: Tà Vẩu là một nhạc cụ trong lúc đánh cồng chiêng thì không thể thiếu, khi cồng chiêng vang lên thì Tà Vẩu phải có, nếu mà thiếu Tà Vẩu thì cũng không được. Cho nên dân tộc ở đây thường dùng lúc làm nhà mới, ăn lúa mới thì cồng chiêng phải nổi lên, để gọi là có cái hồn của người dân tộc ở đây.</p><p>Tà Vẩu là một đoạn thân ngắn làm bằng cây nứa già, được Xê Đăng nhánh Mơ Nâm dùng sáp ong và đục đẽo trên thân để có thể phát ra âm thanh. Chính vì có hình dáng đặc biệt mà Tà Vẩu có 2 cách dùng khác nhau: thổi ngang hoặc hút dọc. Để thổi được Tà Vẩu đòi hỏi người thổi phải có sức khỏe và làn hơi tốt, có thể vừa thổi vừa hút tạo nên âm thanh theo giai điệu, điều tiết theo nhịp điệu hoặc tiết tấu của dàn cồng chiêng, mang cảm xúc đến với người nghe, người bạn gần xa.</p><p>“Khi cồng chiêng nổi lên nếu không có Tà Vẩu thì mình nghe trong đó cảm thấy nó không âm vang, người ta nghe cũng thấy không hay. Nhưng nếu có Tà Vẩu thì người ta nghe thích thú, họ cười nói, tâm sự, giao duyên với nhau, như là phụ hòa cho cồng chiêng hay hơn. Có Tà Vẩu thì người ta đến lễ hội đông vui hơn, mời khách khứa đến uống rượu, cùng thưởng thức tiếng Tà Vẩu” - Già A Lễ cho biết thêm.</p><p>Tà Vẩu là loại nhạc cụ truyền thống cổ của người Xê Đăng nhánh Mơ Nâm mà chỉ có người đàn ông mới biết thổi. Tiếng Tà Vẩu khi nổi lên là lời réo gọi, mời mọc bạn bè, dân làng gần xa cùng đến chung vui trong ngày hội. Có khi được các chàng trai thổi lên để mời gọi bạn gái, người mình yêu thương đến nhảy múa, hát giao duyên, tìm hiểu nhau, nên duyên chồng vợ, như ông A Nuông và bà Y Brô là một ví dụ.</p><p>Ông A Nuông tâm sự: “Hồi xưa, nhiều cặp vợ chồng nên duyên trong lễ hội đâm trâu hoặc là ăn lúa mới, làm nhà mới. Tôi và vợ tôi cũng thế, lúc đó tôi mới tập thổi Tà Vẩu, rồi cùng nhau nhảy múa, uống rượu, quen nhau rồi thành vợ thành chồng”.</p><p>Ngượng ngùng nghe chồng thổi sáo, bà Y Brô vẫn còn vẹn nguyên cảm xúc như khi lần đầu tiên được nghe chàng thanh niên A Nuông thổi Tà Vẩu. Chính vì mê tài nghệ của ông mà bà đã đem lòng cảm mến và trở thành người bạn đời của ông. “Khi mà nghe tiếng thổi Tà Vẩu của người con trai, nghe tiếng thổi hay thì rất muốn được làm quen, gần gũi với nhau, có cơ hội để có thể đến với nhau” – Bà Y Brô chia sẻ.</p><p>Mặc dù hiện nay Tà Vẩu không còn được sử dụng thông dụng trong các ngày lễ hội như trước kia, nhưng nó cũng cuốn hút nhiều người trẻ mỗi khi có dịp được nghe những người già thổi lên. Hay đơn giản chỉ là muốn học hỏi từ cha ông để giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống của dân tộc.</p><p>Anh A Dũng - một người dân thôn Kon Chênh nói: “Thế hệ bây giờ nhất là thanh niên rất là yêu thích nhạc hiện đại, vì vậy chúng tôi cố gắng vận động thanh niên để làm sao duy trì bản sắc văn hóa của dân tộc mình không  để mai một trong đó có Tà Vẩu.</p><p>Cùng chung tình yêu với các loại nhạc cụ dân tộc, chị Y The - thôn Kon Chênh, xã Măng Cành phấn khởi cho hay: “Bản thân tôi tham gia đội cồng chiêng thì thấy âm thanh Tà Vẩu rất là hay. Các ông già thổi mình nghe thấy vui tai, rất hay. Cũng nhờ có tiếng Tà Vẩu mà tôi và lớp thanh niên trẻ hào hứng tham gia vào đội cồng chiêng, múa xoang”.</p><p>Tháng ba về - Mùa của những lễ hội truyền thống trên vùng núi Kon Plông mát lành như đang vẫy gọi. Say trong men rượu nồng nàn là tiếng sáo Tà Vẩu ngân vang réo rắt, níu kéo bước chân mỗi người khách phương xa khi ghé đến vùng đất giàu bản sắc văn hóa và độc đáo này./.</p><p style="text-align: right;">A Lê Khăm</p>

Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên được UNESCO công nhận là kiệt tác truyền khẩu và phi vật thể nhân loại vào năm 2005, vinh dự là di sản thứ hai của Việt Nam sau nhã nhạc cung đình Huế. Nhưng những năm gần đây một bộ phận thanh niên ở các dân tộc vùng Tây Nguyên cũng đã bắt đầu tỏ ra thờ ơ, thậm chí tự ti với các nhạc cụ dân tộc của mình. Những giá trị văn hóa rất tự hào đang đứng trước nguy cơ phai nhạt và ngày càng mất dần bởi mặt tiêu cực của cơ chế thị trường. Trăn trở trong vấn đề gìn giữ và bảo tồn loại hình nghệ thuật đặc sắc của dân tộc mình, một số người tâm huyết đã tìm cách duy trì không gian văn hóa ấy.<br /><br />Gửi “hồn” cho thế hệ trẻ<br />Tại làng Kontum Kpơng (phường Thắng Lợi, TP Kon Tum), tiếng chiêng vẫn đều đều ngân xa vào mỗi buổi chiều khi mặt trời đã khuất và người trên nương rẫy đã về. Và đó cũng là lúc đội cồng chiêng nhí do bà Y Blưh trực tiếp giảng dạy rộn rã cả lên.<br /><br />Chúng tôi gặp Y Blưh khi bà đang say sưa bên những đứa trẻ, dạy từng nhịp điệu múa xoang và bẻ nắn từng âm thanh của tiếng chiêng cồng. Mặc dù năm nay đã 64 tuổi nhưng niềm say mê với âm nhạc truyền thống của dân tộc đã thôi thúc bà đứng lên trực tiếp giảng dạy với mong muốn bảo tồn không gian văn hóa cồng chiêng cho các thế hệ trẻ tiếp theo. Bà chia sẻ: “Đội cồng chiêng được thành lập từ năm 1988 bởi ông A Ngơ, năm nay ông A Ngơ đã ngoài 80 tuổi, không còn đủ sức truyền dạy cho các em nên tôi tiếp nối công việc”.<br /><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhyg0NZSfsFmcXhCKs3odjZvu8QScqgT6w94eonw1Skn9einzGY6Dg6MEwxX4kPcxY7AcA8y_9dBpCRRW1htIlLdn_9h0EXyugMFbPb-ItefSFNBLXms2LPJMT42_It0sj5Et_FoqpBShp4/s1600/noi-giu-hon-chieng.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="372" data-original-width="560" height="212" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhyg0NZSfsFmcXhCKs3odjZvu8QScqgT6w94eonw1Skn9einzGY6Dg6MEwxX4kPcxY7AcA8y_9dBpCRRW1htIlLdn_9h0EXyugMFbPb-ItefSFNBLXms2LPJMT42_It0sj5Et_FoqpBShp4/s320/noi-giu-hon-chieng.jpg" width="320" /></a></div><br />Các thế hệ cùng lưu giữ hồn chiêng. Ảnh: BẢO HƯNG<br /><br />Hàng ngày những đứa trẻ sau giờ tan học hay những buổi chiều lên nương rẫy cùng cha mẹ, chúng lại tụ họp và trở về sân nhà bà Y Blưh để học đánh chiêng. Dạy cồng chiêng cho lứa tuổi nhí này rất khó, một phần vì các em còn chưa ý thức được việc gìn giữ và bảo tồn, phần vì các em còn ham chơi. Có nhiều em tập được một, hai buổi thấy khó bắt đầu nản. Những em không mang nổi chiếc cồng trên người đi loạng choạng vì nặng. Hay những em phải bỏ tập luyện để phụ mẹ lên rẫy, lên nương khiến việc duy trì tập luyện gặp khó khăn. Thế nhưng để thanh thiếu niên trong làng không rời xa những âm thanh truyền thống trong cuộc sống hiện đại, ông A Ngơ, bà Y Blưh và các giáo viên phụ trách của trường tiểu học trong phường đến nhà vận động các em và phụ huynh. Lúc đầu chỉ một vài em, sau đó nhờ sự động viên khuyến khích của cha mẹ, các em đã theo học ngày một nhiều. Bà Y Blưh kể: “Mình phải kiên nhẫn động viên để các cháu hiểu và yêu thích cồng chiêng. Phải tập cho các em nam biết các giai điệu khi đánh cồng, tập cho các em nữ múa xoang phải ăn khớp nhịp điệu, tiết tấu với bài cồng chiêng”.<br /><br />Tình yêu với cồng chiêng và các điệu múa của dân tộc mình luôn thôi thúc bà tìm cách duy trì và bảo tồn, cho nên bà đã mời các em nhỏ ở Trường Tiểu học Võ Thị Sáu – nơi bà công tác giảng dạy trước đây về nhà để tập luyện. Chồng bà cũng hết mực ủng hộ nên đã mua 2 bộ, 1 bộ nhỏ tiếng vang, thanh, bổng gọi là Chêng Chrang; 1 bộ to tiếng trầm gọi là Chêng Brông. Không thể mang cồng chiêng đến trường để các em tập luyện được vì khá nặng và cồng kềnh nên bà đưa các em nhỏ về nhà tập vào mỗi buổi chiều tối hàng ngày. Ngày đó đội cồng chiêng rất nổi tiếng đi tham dự các cuộc liên hoan, giao lưu với bạn bè trong và ngoài tỉnh. Bây giờ các em đó đã lớn và có gia đình. Tiêu biểu trong số đội cồng chiêng ấy là Kali Chan. Hiện tại Kali Chan đang theo học đánh đàn T’rưng hiện đại ở TPHCM.<br /><br />Đến nay đội cồng chiêng nhí trong làng đã có hơn 30 em, tự tin trình diễn trong các dịp lễ hội của làng như: Phục sinh, Giáng sinh, mừng lúa mới, mừng nhà rông mới, lễ hội gùi nhỏ (ca ngợi chiếc gùi có ích cho đời sống của bà con dân tộc), Tết Trung thu, Tết Nguyên đán, các hội thi, ngày hội văn hóa các dân tộc thiểu số do thành phố tổ chức hay các cuộc giao lưu ở các trường… và là niềm tự hào cho cả làng mỗi khi có dịp đi biểu diễn.<br /><br />Lan rộng mô hình<br />Cồng chiêng không chỉ được bảo tồn ở làng Kontum Kpơng, cách thành phố Kon Tum hơn 20km về phía Tây, khi nhắc đến cồng chiêng người ta còn nhắc đến đội cồng chiêng nhí ở làng Lung Leng, xã Sa Bình, huyện Sa Thầy. Nơi lớp học đánh chiêng được mở vào mỗi buổi chiều và các thanh niên dân tộc Ja Rai đang hòa quyện say sưa cùng tiếng chiêng với tất cả niềm đam mê, say đắm.<br /><br />Ông A Kiuh, già làng trực tiếp giảng dạy với sự hợp tác của Ban giám hiệu Trường Tiểu học Lê Văn Tám, lớp học đánh cồng chiêng được tập luyện vào mỗi buổi chiều. Thời gian đầu các em còn rất ngỡ ngàng, đánh chưa đúng vị trí và sai giai điệu, người truyền dạy phải kiên nhẫn, hướng dẫn từng động tác chậm rãi, làm lại từng điệu để các em dễ hiểu, dễ nhớ. Còn đội múa xoang thì được các bà, các mẹ trong làng chỉ dạy nhiệt tình, các em nữ đã nhanh chóng múa dẻo, nhịp nhàng theo tiếng cồng chiêng.<br /><br />Nhớ lại khó khăn ban đầu vận động các em tập luyện, ông Nguyễn Minh Thuận, Chủ tịch UBND xã Sa Bình không quên nhắc lại: “Lúc đầu những đứa trẻ không thích nối nghiệp của ông cha, bởi thời buổi này có nhiều loại hình âm nhạc khiến trẻ thích hơn. Nhưng sau quá trình thuyết phục các em nếu không nối nghiệp thì loại hình văn hóa của dân tộc mình sẽ mất. Sau đó, các em tỏ ra rất thích thú với loại hình này. Đến tháng 9 năm nay, chúng tôi sẽ nhân rộng mô hình cồng chiêng nhí ra hai làng nữa là làng Kà Bây và làng Khúc Nar”.<br /><br />Đội cồng chiêng nhí của làng đã đi vào nề nếp, cứ mỗi buổi chiều trước giờ tập các em lại rủ nhau đến đông đủ trước nhà già làng. Trẻ em háo hức, người già thì phấn khởi bởi họ tin một điều rằng loại hình âm nhạc truyền thống của dân tộc mình sẽ không bị thất truyền vì rất nhiều người trẻ còn nhiệt huyết và đam mê với cồng chiêng Tây Nguyên. Và đã bao lần trở lại với đại ngàn, đã bao chiều tôi lang thang đi tìm nữ thần Mặt trời và mỗi khi đứng chân trên mảnh đất này phóng xa tầm mắt, tôi lại thấy: Ôi! Tây Nguyên của mình sao hùng vĩ quá.<br /><br /><div style="text-align: right;">THÀNH SƠN</div>

Người Hà Lăng xem 9 chiếc áo quý hơn cả sinh mạng. Chỉ vào những dịp lễ, tết trọng đại, áo Kong Kơ Pong mới được đem ra sử dụng. Người có vinh dự khoác lên mình áo Kong Kơ Pong là thanh niên ưu tú.<br /><h3>Báu vật giữa đại ngàn</h3>Áo Kong Kơ Pong từ ngàn xưa được xem là báu vật cổ truyền, biểu tượng linh thiêng của cộng đồng người dân tộc thiểu số Hà Lăng ở làng Đăk Ôn (xã Đăk Long, huyện Đăk Glei, tỉnh Kon Tum). Khách thập phương khi đến đây thường được dân làng kể cho nghe những câu chuyện nhuốm màu huyền thoại về chiếc áo được dệt nên từ vỏ các loại cây đặc biệt quý hiếm tận rừng sâu.<br /><br />Chiếc áo Kong Kơ Pong gắn liền với những thăng trầm phát triển của người Hà Lăng thuở hồng hoang. Những vị cao niên còn lại ở làng Đăk Ôn cho biết, kỹ thuật dệt Kong Kơ Pong thoạt nhìn đơn giản nhưng lại vô cùng tinh xảo, trải qua nhiều giai đoạn thủ công tỉ mỉ. Thế hệ con cháu bây giờ chẳng còn ai kế thừa được tinh hoa thời cha ông. Người Hà Lăng chỉ còn lại 9 chiếc áo Kong Kơ Pong tồn tại xuyên suốt 100 năm qua.<br /><br />Về làng Đăk Ôn, nghe kể về Kong Kơ Pong, chúng tôi bằng trí tò mò nghề nghiệp quyết tìm đến nơi lưu giữ báu vật để tận mắt chiêm ngưỡng báu vật huyền thoại. Dò hỏi mãi, PV mới được rỉ tai, 9 chiếc áo Kong Kơ Pong hiện được đồng bào giao cho Trưởng thôn A Mâm, nhân vật uy tín nhất làng bảo vệ. Dù chúng tôi được một cán bộ xã dẫn đến tận nhà nhưng trưởng thôn A Mâm vẫn tỏ ra nghi ngại. Khách chưa bước tới sân, ở trong nhà trưởng thôn A Mâm vừa thấy đã lên tiếng đuổi khéo: “Cô chú đến hỏi mua Kong Kơ Pong hả? Cô chú về đi, làng mình không bán đâu. Bao nhiêu tiền làng mình cũng không bán cả”.<br /><br /><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgnk2lWI8Ouk9HGu9o1nSuvNNaKCwHKzrr1zRHSqHY-eKw8j8oMsk-hjQA070YMWhEv37eKoqQz1bcgX22xiGa4UHESvYT6a9ika3-Q-H1aGsX-IMkV4LsFFP-FuIO7svVN4QcXFHhhXwjS/s1600/chiem-nguong-ao-vo-cay-bau-vat-hon-100-nam-cua-cua-nguoi-ha-lang.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="525" data-original-width="700" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgnk2lWI8Ouk9HGu9o1nSuvNNaKCwHKzrr1zRHSqHY-eKw8j8oMsk-hjQA070YMWhEv37eKoqQz1bcgX22xiGa4UHESvYT6a9ika3-Q-H1aGsX-IMkV4LsFFP-FuIO7svVN4QcXFHhhXwjS/s320/chiem-nguong-ao-vo-cay-bau-vat-hon-100-nam-cua-cua-nguoi-ha-lang.jpg" width="320" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><div style="font-size: medium; text-align: start;">Trưởng thôn A Mâm bận trang phục Kong Kơ Pong nghiêm trang trước nhà rông truyền thống</div><div><br /></div></td></tr></tbody></table>Thấy vẻ ngạc nhiên của chúng tôi, anh bạn đi cùng giải thích: “Gần đây, không hiểu vì lý do gì có rất nhiều người tìm đến ra giá mua Kong Kơ Pong. Họ trả giá cao lắm. Có người tận TP.HCM, Đồng Nai… còn chạy xe máy lên mua. Thấy nhiều kẻ săn lùng báu vật của đồng bào nên bà con nơi đây cẩn trọng lắm. Trưởng thôn A Mâm phải đem áo cất giữ ở tủ gỗ chắc chắn, bí mật đặt ngay trong nhà”.<br /><br />Sau hồi giới thiệu, trưởng thôn A Mâm biết chúng tôi là PV muốn đến tìm hiểu, khám phá những giá trị văn hóa, lịch sử, tinh thần ẩn chứa bên trong chiếc áo quý mới niềm nở mời vào. Theo lời trưởng thôn A Mâm, cách đây vài ngày có một đoàn người từ TP.HCM đến gạ hỏi mua áo với giá rất cao nhưng ông nhất quyết không bán. Ông A Mâm quả quyết: “Đây là vật cổ truyền của dân tộc mình, giá nào mình cũng không bán đâu, bán là có tội với Giàng, phải chịu tội với dân làng đấy”.<br /><br />Trưởng thôn A Mâm, nuối tiếc cho biết, cách đây hơn 10 năm, áo Kong Kơ Pong còn khá nhiều, nhà nào có người lớn tuổi đều lưu giữ một, hai cái. Do áo ít khi được sử dụng, dân làng lại chưa biết bảo tồn giá trị truyền thống nên đem bỏ đi. Sau này, nhà nước có những cuộc vận động, bảo tồn, phát triển văn hóa các dân tộc thiểu số nên mọi người mời đi sưu tầm lại. Áo Kong Kơ Pong làm bằng vỏ cây nên dễ hư hỏng, chỉ cần lơ là bảo quản là mất cả một báu vật.<br /><br />Mấy năm trở lại đây, trưởng thôn A Mâm cùng các cán bộ văn hóa cấp xã, huyện phát động phong trào bảo tồn, bảo tàng loại áo quý. Người làng Đăk Ôn biết đây là đồ cổ truyền đang bị mai một nên tự nguyện đem y phục vỏ cây đến cho trưởng thôn giữ gìn và bảo quản. Điều đáng tiếc là hiện tại chỉ còn 9 chiếc áo Kong Kơ Pong nguyên vẹn, giữ được nét nguyên sơ như lúc ra đời. Những chiếc áo Kong Kơ Pong được trưởng thôn A Mâm cất giữ vào nơi trang trọng, với chế độ bảo mật đặc biệt nghiêm ngặt.<br /><br />Trưởng thôn A Mâm dẫn chúng tôi về phía chiếc tủ gỗ có ổ khóa chắc chắn đặt ngay chính diện nhà nói “Kong Kơ Pong nằm cả trong này, ngoài mình ra chẳng ai có chìa khóa mở nó cả. Tủ này nặng lắm cũng chẳng bê đi được đâu”. Trưởng thôn A Mâm mở tủ, trước mắt chúng tôi là kho báu vật lưu giữ văn hóa gần 100 năm của người Hà Lăng. Những chiếc áo vỏ cây màu vàng ươm xếp gọn gàng, ngăn nắp. Ông A Mâm cúi gập người xuống, dùng hai tay nâng niu từng chiếc áo với vẻ mặt trang nghiêm, thành kính.<br /><br />Trưởng thôn A Mâm nhẹ nhàng đặt từng chiếc áo lên mặt bàn gỗ sạch sẽ, bóng loáng. Thật khó tin, những chiếc áo với gần 100 năm tuổi thọ vẫn còn giữ nguyên màu vỏ cây như mới bóc ra, mùi thơm ngai ngái của cây rừng còn sộc lên tận mũi người đứng cạnh. Trưởng thôn A Mâm từ tốn giải thích, đồ này chắc, bền và ấm nhưng lại rất dễ cháy, hơn nữa nếu để ngấm nước lâu sẽ bị mục. Nhận trách nhiệm tự hào và khó khăn là gìn giữ báu vật của tổ tiên nên trưởng thôn A Mâm tuân thủ mọi quy tắc bảo quản. Ông xem 9 chiếc áo Kong Kơ Pong đó còn quý hơn cả tính mạng bản thân.<br /><h3>Gìn giữ đến ngàn đời</h3>Ngày trước và cả bây giờ, người Hà Lăng chỉ mặc áo Kong Kơ Pong vào những dịp đặc biệt nhất trong năm. Áo được giao cho các nam thanh, nữ tú tráng kiện, giỏi giang mặc biểu diễn văn nghệ, sinh hoạt cộng đồng. Sau khi biểu diễn, người được mặc phải trả lại ngay cho các già làng. Đồng bào Hà Lăng tin ai có vinh dự mặc lên người áo Kong Kơ Pong sẽ được Giàng phù trợ, sức khỏe dẻo dai. Người đó cũng phải có trách nhiệm với làng.<br /><br />Hiện tại, Kong Kơ Pong chỉ còn được 9 bộ nên việc sử dụng, lựa chọn người mặc đặc biệt khắt khe hơn. Trưởng thôn A Mâm cho biết, gần đây áo chỉ mới được sử dụng ở lễ cồng chiêng chào mừng ngày thành lập tỉnh. Sau đó, ông A Mâm và dân làng giặt áo sạch sẽ, phơi hơn 3 nắng cho khô giòn rồi mới đem vào tủ cất.<br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><br /></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh-51xuQMyKwanBT7Ts23OKZv0iNN3ltK5oc5wKsZWHKGCwVEV8W7kfqfEHZf7HBKd8UdlzQNqV75U5B4JVc10ohxouwPDKafbrnpMJAQ1dZ0i75RnwirtrXLYKWXhwX-1SJGUcCwqqS8AE/s1600/chiem-nguong-ao-vo-cay-bau-vat-hon-100-nam-cua-cua-nguoi-ha-lang-1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="525" data-original-width="700" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh-51xuQMyKwanBT7Ts23OKZv0iNN3ltK5oc5wKsZWHKGCwVEV8W7kfqfEHZf7HBKd8UdlzQNqV75U5B4JVc10ohxouwPDKafbrnpMJAQ1dZ0i75RnwirtrXLYKWXhwX-1SJGUcCwqqS8AE/s320/chiem-nguong-ao-vo-cay-bau-vat-hon-100-nam-cua-cua-nguoi-ha-lang-1.jpg" width="320" /></a></div><br /><br />Trưởng thôn A Mâm chia sẻ với PV về ý nghĩa của trang phục Kong Kơ Pong đối với người Hà Lăng.<br /><br />Dù là truyền nhân được tin tưởng trông coi báu vật tổ tiên nhưng trưởng thôn A Mâm thừa nhận kiến thức về áo Kong Kơ Pong không thể bằng các già làng lớn tuổi khác. Trưởng thôn dẫn chúng tôi đến nhà già làng A Đàng, người được cho là kho sử sống của đồng bào Hà Lăng để tiếp tục giới thiệu về nét lịch sử cha ông.<br /><br />Theo vị già làng Đăk Ôn, ngày xưa để làm được một chiếc áo bằng vỏ cây, các thiếu nữ trong làng phải vào tận những cánh rừng già nguyên sinh để tìm cây L’oongKaPoong (một loại cây giống cây mít rừng) thật lớn. Tìm được cây rồi họ đem về, đập dập lớp vỏ bên ngoài, lột lấy lớp vỏ phía trong rồi đem phơi khô. Tiếp tục lấy những lớp vỏ khô cho vào nước sôi, nấu lên, đập lại một lần nữa mới tách thành sợi để đan, dệt ra áo quần.<br /><br />Thế nhưng cây L’oongKaPoong chỉ dùng làm vải còn chỉ khâu lại là loại cây rừng quý hiếm khác. Người Hà Lăng gọi đây là cây PaSănLaPần. Thứ cây dây leo này mọc rất ít, rải rác trong những cánh rừng già, ven bờ suối, vách đá hiểm trở. Để tìm cây PaSănLaPần chị em phụ nữ phải mang theo cơm nắm, ngủ lại rừng sâu qua đêm. Lấy cây về phải cặm cụi chẻ nhỏ ra, tách thành sợi dài rồi bỏ vào cây lồ ô đem nướng trên bếp.Nướng càng lâu sợi chỉ càng bền.Theo người Hà Lăng việc may vá thêu thùa chỉ dành cho nữ giới nên họ tự làm lấy mọi công đoạn.<br /><br />Già A Đàng kể, phải dùng đến 5 cây L’oongKaPoong và 1cây PaSănLaPần mới làm được một bộ đồ có chiều dài từ 1,2-1,5 mét. Áo được may theo kiểu dáng cổ tròn, không có tay, toàn bộ chiếc áo chỉ có hai đường khâu kín đáo ở hai bên nách, mặt trong rất láng vì được mài nhẵn còn mặt ngoài sần sùi hơn.<br /><br />Già A Đàng ái ngại cho biết: “Ngày xưa mẹ mình hay làm áo vỏ cây nên mình hiểu rất rõ các công đoạn. Thế nhưng sau đó mình thử lại không được, khó lắm. Ở làng mình bây giờ không có ai biết làm đâu, nếu 9 cái áo này mà mất là coi như hết thôi”. Như già A Đàng giải thích, mọi công đoạn làm áo hết sức tinh xảo, đòi hỏi kỹ thuật cao. Không những thế, cây L’oongKaPoong và PaSănLaPần hiện nay vô cùng hiếm. Vì những lý do đó nỗi lo về sự thất truyền áo Kong Kơ Pong cứ ám ảnh với người Hà Lăng.<br /><br /><div style="text-align: right;">Hồ Nam</div>

Giữa tháng 3, tại Măng Đen (Kontum), một huyện nhỏ bé nằm chênh vênh trên rặng núi từ Trường Sơn Đông chạy ra phía biển miền Trung, vang lên tiếng chiêng trống mừng lễ hội Xuân của người dân tộc Jrai, Giẻ Triêng, Lào, Ê Đê.<br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjXQarffcNM870it1UvHF3hrjZ5LurhNzBgvAKmtlORda3c_VcBy94hfh-pmDoRjVfjFOHfM0ivJjgXsCwD_Ll8kTby9ciq3HaNLhq6ZTdnJ-KFQxtKcRfEeN1tgvwX7UQ8JJ7mF46TYcWr/s1600/tuong-nha-mo-tay-nguyen-duoc-san-don.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="350" data-original-width="600" height="186" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjXQarffcNM870it1UvHF3hrjZ5LurhNzBgvAKmtlORda3c_VcBy94hfh-pmDoRjVfjFOHfM0ivJjgXsCwD_Ll8kTby9ciq3HaNLhq6ZTdnJ-KFQxtKcRfEeN1tgvwX7UQ8JJ7mF46TYcWr/s320/tuong-nha-mo-tay-nguyen-duoc-san-don.jpg" width="320" /></a></div><br />Một cuộc liên hoan điêu khắc dân gian đã làm thức dậy trong lòng người ước muốn được đến chiêm ngưỡng "Không gian văn hóa cồng chiêng": Thưởng thức văn hóa tượng nhà mồ Tây Nguyên. Hàng trăm tượng gỗ mới được các nghệ nhân của hàng chục dân tộc thiểu số ứng tác tại chỗ trên gỗ, bằng dụng cụ đẽo tượng truyền thống là chiếc rìu thô sơ.<br /><br />Đầu thế kỷ XXI, một làn sóng xây dựng nhà vườn nổ ra trên khắp cả nước, và đi theo nó là phong trào sưu tập tượng nhà mồ Tây Nguyên, vơ vét những tác phẩm điêu khắc gỗ dân gian cổ, một đại diện đặc sắc của văn hóa Tây Nguyên, đưa về trưng bày trong nhà vườn phố thị.<br /><br />Chúng ta không lên án các nhà sưu tập này, bởi không có họ, hàng ngàn trang sách nghiên cứu về văn hóa Tây Nguyên của các nhà khoa học xã hội và văn hóa cũng trở nên khô khan, thiếu thuyết phục.<br /><br />Không có những nhà sưu tập vốn là các linh mục truyền đạo, các họa sĩ lặn lội vào rừng và cuối cùng là các nhà sưu tập có "nhãn quan văn hóa" và có tiền, thì đã không giữ được hình hài quá trình chuyển biến của một nền điêu khắc dân gian chợt đến, chợt mất đi vào tro bụi đời sống.<br /><br /><br /><br />Nhưng một thế hệ các nhà sưu tập tượng nhà mồ Tây Nguyên mới vào đời cũng đã góp phần làm thay đổi giá trị của loại hình nghệ thuật tại chính nơi sản sinh ra nó.<br /><br />Tại Liên hoan Văn hóa Măng Đen tháng 3 năm nay, những tượng nhà mồ được các nghệ nhân thực hiện đa số là tư duy văn hóa du lịch, phô diễn những đường rìu khỏe, dứt khoát của truyền thống làm tượng, nhưng đề tài đã thay đổi khá nhiều, gần như mô tả đời sống hiện tại, nhưng thiếu một quan điểm nhân sinh quan như tượng nhà mồ thế kỷ trước.<br /><br />Tượng mô tả sinh hoạt gia đình chung chung, gói ghém theo ước mơ sung túc, vui vẻ. Có cảm giác các nghệ nhân này đến từ phố, những thị trấn du lịch với các cửa hàng lưu niệm, nên mang theo ý niệm điêu khắc gỗ dân gian dành cho du khách, chứ không mang tinh thần của một loại hình nghệ thuật giao tiếp với thế giới tâm linh.<br /><br />Tác phẩm của họ gợi nhớ đến các cửa hàng lưu niệm dày đặc bên bờ sông Đăk Bla (Kontum). Điều đó có thể suy luận nếu như lễ Bỏ mả của đồng bào thiểu số dần phai nhạt, văn hóa phục vụ du lịch lên ngôi sẽ xuất hiện một giai đoạn điêu khắc mới của Tây Nguyên.<br /><br />Thực tế, không gian văn hóa của lễ Bỏ mả đã nhạt, do ở nhiều làng, đồng bào bây giờ theo tục mới, vào quy hoạch nghĩa trang, xây mộ bê tông như người Kinh.<br /><br />Muốn thưởng thức đặc sản văn hóa tượng nhà mồ, đại biểu đặc sắc nhất của không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên, chỉ còn một vài địa chỉ "vàng".<br /><br />Bảo tàng Các dân tộc Việt Nam tại Buôn Ma Thuột (Đăk Lăk) là nơi có bộ sưu tập tượng nhà mồ với những biểu hiện ý niệm sinh thành (các cặp trai gái giao hoan, phô bày bộ phận sinh dục, những người đàn bà đang mang thai và cuối cùng là các hài nhi) vẫn còn thấy thịnh hành cho đến thập niên 80 thế kỷ trước.<br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg1KQQGnSB_Jl3Fdke4qhA5ofKSIKApU98KgXEqs4PMZLL9xS8CJfeQLXgiNLS9czX3ZswQC4j2nQ6Uh2Ix35rjg_zxHCXaUns1SRr-ozkrKCOe6lZP7dvAhoHat3pva7abQ58pliRuhc2-/s1600/tuong-nha-mo-tay-nguyen-duoc-san-don-1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="400" data-original-width="300" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg1KQQGnSB_Jl3Fdke4qhA5ofKSIKApU98KgXEqs4PMZLL9xS8CJfeQLXgiNLS9czX3ZswQC4j2nQ6Uh2Ix35rjg_zxHCXaUns1SRr-ozkrKCOe6lZP7dvAhoHat3pva7abQ58pliRuhc2-/s320/tuong-nha-mo-tay-nguyen-duoc-san-don-1.jpg" width="240" /></a></div><br />Ở Nhà trưng bày Dân tộc học của Tòa Tổng giám mục Kontum, tượng nhà mồ do các nhà truyền giáo sưu tập từ thập niên 40-50 thế kỷ XX cũng là những đại biểu xuất sắc cho văn hóa các tộc người ở Bắc Tây Nguyên.<br /><br />Một địa chỉ "vàng" khác là Cà phê Êva (số 1 Phan Chu Trinh, Kontum), quán cà phê văn hóa nổi tiếng nhất Tây Nguyên nhờ sở hữu một bộ sưu tập lớn về tượng nhà mồ nguyên thủy của người Ê Đê, Giẻ Triêng, Jrai.<br /><br />Rồi đây, tượng nhà mồ Tây Nguyên tiêu biểu chắc chắn chỉ còn trong Bảo tàng Dân tộc học. Sẽ xuất hiện và phổ biến những đại diện điêu khắc dân gian mới, làm nhiệm vụ giới thiệu văn hóa Tây Nguyên theo nếp sống mới như từng thấy ở Măng Đen, sử dụng trong sưu tập và trang trí nhà vườn, quán cà phê như hiện nay. Một nền điêu khắc dân gian Tây Nguyên phục vụ du lịch đã bắt đầu.

Anh vào rừng sâu tìm những ống lồ ô.  Anh chọn ống to căng no gió núi. Anh lựa ống nhỏ chứa tròn tiếng suối.  Về làm đàn Ting gling. Anh treo thành dàn trên rẫy.  Anh giăng thành dãy trên nương. Nước suối kéo cần đung đưa ống đàn.  Cho những âm thanh vui rừng ấm núi ….<br /><br />Đấy là những ca từ mở đầu của ca khúc Ting gling – Đàn suối khá nổi tiếng của Nhạc sỹ A Đủh phổ thơ của Tạ Văn Sỹ. Ca khúc này đã được Đoàn nghệ thuật dân tộc Kon Tum dàn dựng đi tham gia và giành được Huy chương vàng tại Hội diễn ca múa nhạc chuyên nghiệp toàn quốc. Ting gling – là tên gọi theo tiếng đồng bào Ba Na về một loại đàn nước (thủy cầm), ngoài Ting gling, ở Kon Tum còn có Klong put của người Xơ Đăng, Đing Tut của người Giẻ-Triêng – ba loại nhạc cụ dân gian truyền thống được làm từ những ống lồ ô, ống nứa đơn giản, khiêm nhường, mọc hoang dã tự nhiên ở các cánh rừng, với ba cách sử dụng khác nhau là gõ, vỗ và thổi. Âm thanh tre nứa tạo ra những âm thanh vô cùng quyến rũ làm nên bản sắc độc đáo của các tộc người bản địa ở Kon Tum – những tiếng vọng trường tồn của thời gian từ đại ngàn hùng vĩ.<br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><br /></div><br /><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjPHvgbDY9KQHsvWohwnVK5UIXu0UuDLGdSFHPt5JIZZBr10jkTHQarJqMAtH1P2mmnF5qM54dofCDdZfq3Cv8IuV2-L3u7bEXNuYzah4fmH8m7D-1GESsPiiV5MYKwi1nl31cdtvDBjkvX/s1600/am-thanh-cua-tre-nua-con-mai-voi-thoi-gian-1.png" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="582" data-original-width="800" height="232" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjPHvgbDY9KQHsvWohwnVK5UIXu0UuDLGdSFHPt5JIZZBr10jkTHQarJqMAtH1P2mmnF5qM54dofCDdZfq3Cv8IuV2-L3u7bEXNuYzah4fmH8m7D-1GESsPiiV5MYKwi1nl31cdtvDBjkvX/s320/am-thanh-cua-tre-nua-con-mai-voi-thoi-gian-1.png" width="320" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Đàn Klong put</td></tr></tbody></table> Đi điền dã về văn hóa các dân tộc thiểu số ở các làng, bản của Đăk Tô, Tu Mơ Rông những năm trước đây, qua những nương rẫy của đồng bào dân tộc bản địa, có khá nhiều những dàn ống nứa được cột lại với nhau bằng dây mây đang đung đưa phát ra những âm thanh thánh thót, vang vọng trong không gian yên ả của núi rừng- đấy là những dàn đàn nước của bà con bản địa đặt ở các khoảnh nương rẫy để đuổi chim, thú phá lúa. Suốt dọc con đường mòn đi tắt từ các làng Măng Rương, Đăk Xanh xã Văn Lem (Đăk Tô) cắt qua các nương rẫy nối nhau cho đến các thôn Mô Pá, Kon Pia xã Đăk Hà (Tu Mơ Rông)… những dãy đàn nước bằng ống nứa được đặt ở ven nương rẫy khá nhiều, to nhỏ đủ loại.<br />Đi qua những khoảnh nương rẫy ở đây là được song hành cùng với một suối âm thanh như những bản hòa tấu bất tận không ngừng nghỉ, tiếng binh, tiếng boong như tiếng cồng, chiêng, tiếng thanh, tiếng trầm…đủ loại vô cùng vui tai, tạo ra cảm giác rất sảng khoái, khỏe khắn, lâng lâng rất khó tả…Ở những rẫy lúa sát chân núi, âm thanh đàn nước va đập vào vách núi vọng ra nghe như có cả trăm chiếc khèn bè cùng đều đều hòa nhịp…đúng như những vần thơ của của anh bạn nhà thơ “rừng rú” Tạ Văn Sỹ, lời bài hát trong ca khúc của “gã” nhạc sỹ đại ngàn A Đủh…Nước suối kéo cần, đung đưa ống đàn…cho những âm thanh vui rừng ấm núi…nước suối kéo cần…đung đưa đêm ngày…âm thanh trầm bổng lội suối xuyên rừng…<br /><br /><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgVlVzku9RqddiE06pOu1QllevDplojZbBQwgXQNyyftlNCXr4lIVacLDVxMT2yBN0Ar4sSy5-b0KMS30PYOmthmnmcBNKaVUEHWE2fEmwxbZu6yll5tmzB5d5i6hZGFud1nAiNTw0WcBuY/s1600/am-thanh-cua-tre-nua-con-mai-voi-thoi-gian-2.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="262" data-original-width="389" height="215" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgVlVzku9RqddiE06pOu1QllevDplojZbBQwgXQNyyftlNCXr4lIVacLDVxMT2yBN0Ar4sSy5-b0KMS30PYOmthmnmcBNKaVUEHWE2fEmwxbZu6yll5tmzB5d5i6hZGFud1nAiNTw0WcBuY/s320/am-thanh-cua-tre-nua-con-mai-voi-thoi-gian-2.jpg" width="320" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Vỗ đàn Klong put</td></tr></tbody></table> Đàn nước ở Kon Tum phổ biến nhất là ở hai dân tộc Ba Na và Xơ Đăng, người Ba Na gọi là Ting Gling,người Xơ Đăng gọi là Tơ rưng nước. Nó gồm 3 bộ phận hoạt động theo dây chuyền. Bộ phận thứ nhất gồm nhiều ống nứa kích cỡ khác nhau, được treo thẳng đứng, phân bổ theo thứ tự âm thanh phát ra từ trầm đến vừa và thanh cao. Bộ phận thứ hai gồm nhiều thanh gỗ, bố trí gắn với hệ thống truyền chuyển động, sao cho dây chuyền hoạt động, các thanh gỗ này chuyển động nhịp nhàng qua lại và gõ vào ống nứa phát ra âm thanh. Bộ phận thứ ba là máng hứng nước từ nguồn nước tự nhiên. Nước xối vào máng đến khi đầy, máng sẽ tự động trĩu xuống, kéo theo cả hệ thống thanh gõ hoạt động, lần lượt gõ vào các ống nứa làm các ống này phát ra âm thanh. Khi máng trĩu xuống, nước trong máng bị đổ hết ra ngoài, máng chuyển động trở về vị trí ban đầu, cũng lại làm cho hệ thống thanh gõ hoạt động gõ vào các ống nứa. Cứ thế, máng nước trĩu xuống, nâng lên, làm cho hệ thống thanh gõ chuyển động qua lại liên tục gõ vào ống nứa suốt ngày đêm và đàn nước cứ thế liên tục phát ra âm thanh theo chu kỳ chuyển động như trên. Sự độc đáo của đàn nước là nó được tạo ra có âm thanh, tiết tấu gần giống như một dàn cồng chiêng của đồng bào. Chỉ với những ống nứa, những đoạn gỗ, vậy mà đàn nước có đầy đủ các âm thanh trầm, bổng như các nốt nhạc.<br /><br />Tuỳ theo nguồn nước, lớn hay nhỏ mà người ta làm đàn nước lớn hay bé. Ở nơi nguồn nước ít, thì là loại có 15-20 ống nứa, với nguồn nước lớn hơn thì làm 30-35 ống nứa. nguồn nước lớn hơn nữa thì làm đến 45-50 ống nứa hoặc làm 2 đàn nước loại vừa (30-35 ống nứa). Âm thanh đàn nước hàng ngày vừa đuổi chim, thú để giữ rẫy lại vừa là phương tiện để giúp vui cho bà con khi cả ngày làm lụng trên nương rẫy, người Ba Na và người Xơ Đăng ở Kon Tum đều có truyện cổ dân gian khá hay về nguồn gốc của loại đàn nước này.<br /><br />Cùng với Ting gling đàn nước- loại đàn gõ, cũng làm từ ống lồ ô là loại đàn Klong put truyền thống của người Xơ Đăng, nhưng cách sử dụng lại khác là vỗ bằng hai tay vào miệng các ống lồ ô để tạo ra âm thanh khá độc đáo. Loại đàn dân gian này được cho là có xuất xứ ở các làng người Xơ Đăng ở xã Đăk Sao, Đăk Na (Tu Mơ Rông), người sử dụng đều là phụ nữ, khi khảo cứu về loại đàn này ở xã Đăk Sao chúng tôi được các cụ cao tuổi người Xơ Đăng ở đây cho biết là đàn Klong put cũng bị quên lãng nhiều năm do chiến tranh, người có công phục chế lại loại đàn này là cụ A Để ở làng Đăk Giá, xã Đăk Sao trong những năm kháng chiến ở vùng căn cứ cách mạng, về sau trở thành rất phổ biến ở các làng trong xã và các xã bên cạnh. Từ những năm 2000, đã nhiều lần chúng tôi trực tiếp đưa chị em người Xơ Đăng xã Đăk Sao (Tu Mơ Rông) vác bó ống lồ ô của bộ đàn Klong put này ra Thủ đô Hà Nội để diễn tấu. Không cần cột dây, chẳng cần giá đỡ, chỉ với hai cây lồ ô già để ở hai đầu tạo khoảng cách với mặt đất, chị em người Xơ Đăng cứ thế đặt các ống lồ ô lên và ngồi vỗ say sưa trước sự thán phục của khán giả Thủ đô, của nhiều nghệ sỹ có tiếng ở trung ương và nhất là khách nước ngoài. Không chỉ diễn tấu riêng Klong put mà chị em người Xơ Đăng còn hòa tấu chung Klong put với cả một dàn cồng, chiêng, trống tạo ra những bản giao hưởng nhạc cụ dân gian truyền thống hết sức đặc sắc, mặc dù họ chả biết nó là nốt nhạc gì.<br /><br /><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgSS21KGy6YIhiNkS_R99H1I2vLcOz8IIech00eH1mbRN1PAngg6iiC-mLsVdt-NRYyJvgBqOkJrbv93Xd9ykN4JDrh_tw04XXuLOruh49Q68rAkFb-vejlLE8J-R-aopYRW8b7XLbwSIHZ/s1600/am-thanh-cua-tre-nua-con-mai-voi-thoi-gian-3.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="314" data-original-width="500" height="200" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgSS21KGy6YIhiNkS_R99H1I2vLcOz8IIech00eH1mbRN1PAngg6iiC-mLsVdt-NRYyJvgBqOkJrbv93Xd9ykN4JDrh_tw04XXuLOruh49Q68rAkFb-vejlLE8J-R-aopYRW8b7XLbwSIHZ/s320/am-thanh-cua-tre-nua-con-mai-voi-thoi-gian-3.jpg" width="320" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Diễn tấu Đing Tut của người Triêng – dân tộc Giẻ-Triêng huyện Ngọc Hồi</td></tr></tbody></table>Loại nhạc cụ dân gian đặc trưng thứ ba là Đing Tut của nhánh người Triêng dân tộc Giẻ-Triêng ở huyện Ngọc Hồi. Cũng làm từ ống nứa nhưng khác với Ting gling đàn nước- loại gõ và đàn Klong put– loại vỗ, Đing Tut là những ống thổi hơi với 6 ống nứa, ngược lại với Klong put– người vỗ là phụ nữ thì người thổi Đing Tutlại là 6 người đàn ông với trang phục khoác chiếc váy truyền thống trên người và đội những chiếc mũ rất đẹp, nhiều họa tiết, hoa văn và màu sắc cầu kỳ của người Triêng. Trong đời sống tinh thần của cộng đồng người Triêng ở Kon Tum, Đing Tut có vai trò đặc biệt nhất trong các sinh hoạt diễn xướng dân gian.<br />Xuân Giáp Ngọ đang về. Bước vào năm con Ngựa tưởng chừng vội vã phi nước đại,  như lúc bước vào Xuân Quý Tỵ 2013 với dấu mốc Kon Tum tròn 100 năm tuổi đầy sôi động cả năm, nhưng có vẻ không phải thế, Kon Tum đang vào xuân cũng với nhịp điệu rộn ràng và náo nức, nhưng không hối hả, vội vàng gì lắm, thấy xuân đến chầm chậm, từ từ và tĩnh lặng hơn. Đường phố, bản làng tràn ngập sắc xuân, đầy ắp nắng vàng trong yên ả, xuân đến cũng là mùa của lễ hội dân gian, đây đó tiếng cồng chiêng, tiếng Klong put, tiếng Đing Tut đã bắt đầu thánh thót, âm vang- những tiếng vọng của thời gian, của núi rừng đang chậm rãi chuyển mình trong thời khắc giao hòa của khí thiêng đất trời sông núi vào xuân.<br /><br /><div style="text-align: right;">Trần Vĩnh</div>

Trong một lần tình cờ, chúng tôi ghé nhà hàng Đăk Bla, trên đường Nguyễn Huệ (TP.Kon Tum, tỉnh Kon Tum) thấy trên tường treo đầy các vật dụng thường ngày của người đồng bào Xê Đăng, Jẻ Triêng, Ba Na, Brâu… được chú thích bằng tiếng Pháp.<div><br /><div><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhx3aCFoaj1ahZj0ExEPQnmGLpE6TfYly_sw3m9LIAriUpwAm0TzB89-lyi3GYVyWEXjt8ju5GZ2M51hkMBBd1URPgml9LSk7FBGKGivLYF-DZDd2LYhjz5LzxO7-grAk7H_qC7IBb_HMQ4/s480/giu-ho-bau-vat-cho-dong-bao.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><img border="0" data-original-height="267" data-original-width="480" height="223" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhx3aCFoaj1ahZj0ExEPQnmGLpE6TfYly_sw3m9LIAriUpwAm0TzB89-lyi3GYVyWEXjt8ju5GZ2M51hkMBBd1URPgml9LSk7FBGKGivLYF-DZDd2LYhjz5LzxO7-grAk7H_qC7IBb_HMQ4/w400-h223/giu-ho-bau-vat-cho-dong-bao.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">“Giữ hộ” báu vật cho đồng bào</td></tr></tbody></table><br /></div><div>Hồi đó, ông Văn là một giáo viên dạy xóa mù ở các làng vùng sâu. Công việc khiến ông phải gần gũi với đồng bào, ăn ở với họ. Cảm cái tình của ông, nhiều người mang tặng những vật dụng trong gia đình để trả nghĩa. Từ chối không được ông đành cầm về để chất đống trong nhà mà cũng chẳng mảy may biết giá trị của chúng như thế nào…<br /><br />Một thời gian sau ông chuyển sang làm nhân viên bưu điện nhưng nhiều gia đình đồng bào ốm đau không có tiền khám bệnh vẫn ghé nhà nhờ ông giúp đỡ. Để tỏ lòng biết ơn, họ lại đem những vật dụng đã cất kỹ nhiều năm, đem biếu ông…<br /><br />Năm 1995, ông Văn mở quán cà phê và đem tất cả những vật dụng của đồng bào tặng treo lên tường trang trí. Nhiều người nước ngoài ghé quán ông đòi mua những đồ vật sưu tầm này. Ban đầu, ông cũng bán chút ít để trang trải cuộc sống. Dần dà, nhận thức được giá trị của chúng, ông Văn nảy ra ý tưởng sưu tầm để giữ gìn vốn văn hóa quý giá này…<br /><br /><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg4SsKjcanD-xfY2wz-yG7dcU0iTVpU2AQWnzZ2o2GzZLS8lexo3Bv7_YNMKSxqJq4ZVLdjGTQ8Z92F0q0OQZPzfTCF870hS0FRz2I_KKNosusLqZLIHjsUncV7mxl4Ypb3s7J14-9SZ_pI/s480/giu-ho-bau-vat-cho-dong-bao-1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="331" data-original-width="480" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg4SsKjcanD-xfY2wz-yG7dcU0iTVpU2AQWnzZ2o2GzZLS8lexo3Bv7_YNMKSxqJq4ZVLdjGTQ8Z92F0q0OQZPzfTCF870hS0FRz2I_KKNosusLqZLIHjsUncV7mxl4Ypb3s7J14-9SZ_pI/s320/giu-ho-bau-vat-cho-dong-bao-1.jpg" width="320" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span style="text-align: left;">Chiếc chiêng Tha của người Jẻ Triêng trong bộ sưu tập của ông Văn.<br /><br /></span></td></tr></tbody></table>Để có được những vật dụng mang giá trị văn hóa tiêu biểu của đồng bào thật chẳng dễ dàng gì. Với họ, những vật dụng tổ tiên họ để lại không quan trọng chuyện tiền bạc mà vì cái tình của ông. Nhờ cái tình đó mà ông Văn đã sưu tập được nhiều hiện vật có một không hai. Giá trị nhất phải kể đến chiếc túi đi săn của đồng bào Tơ Đrá ở Đăk Glei hơn 150 tuổi. Hay như chiếc chiêng Tha của người Jẻ Triêng.<br /><br />Hiện ông Văn sưu tầm được gần 700 hiện vật với gần 100 chủng loại là các vật dụng của các đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh Kon Tum. Chiếc túi đi săn, có người nước ngoài trả ông 2 triệu đồng (năm 1998), sau đó, có người Đức trả đến 2.000USD; chiếc chiêng Tha có người ra giá đến trên trăm triệu đồng nhưng tất cả đều bị ông từ chối…<br /><br />Nhiều đoàn bảo tàng đến Kon Tum để sưu tầm các hiện vật đều thán phục bộ sưu tập của ông. Ông Văn đã cùng họ tổ chức nhiều cuộc triển làm để giới thiệu giá trị văn hóa của các tộc người…<br /><br />Theo ông Văn, các vật dụng của đồng bào dân tộc không chỉ có giá trị về văn hóa mà còn mang ý nghĩ tâm linh. Điều tiếc nuối lớn nhất của ông là trước đây do chưa nhận thức đầy đủ về giá trị văn hóa của các vật dụng sưu tầm được, ông đã bán đi những chiếc khiên bằng da nai, da lợn rừng mà “bây giờ dù có đốt đuốc đi tìm cũng không thể nào có được”.<br /><br /><div style="text-align: right;">QUỐC DINH</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><br /></div></div></div>

Tỉnh Kon Tum có trên 20 dân tộc anh em cùng sinh sống, người dân tộc thiểu số chiếm 54% tổng dân số toàn tỉnh. Trong kho tàng văn hóa đời sống của nhân dân các dân tộc Kon Tum, chúng ta không thể không kể đến một loại hình nghệ thuật độc đáo, đó là tạc tượng gỗ dân gian. Khi nhắc đến tượng gỗ dân gian ở Kon Tum, đó là nghệ thuật tạo hình mang sắc thái riêng và khá là độc đáo, được nhân dân thể hiện qua những qua kiến trúc nhà rông, nhà ở, những hình ảnh đời sống của con người lao động, gần gũi với thiên nhiên, những con vật nuôi trong gia đình… tượng gỗ dân gian không chỉ được trưng bày, tô điểm cho nhà rông các điểm giao lưu văn hóa… mà đặc biệt đối với các dân tộc như Ba Nar, Gia Rai tượng gỗ dân gian còn bày tỏ ý niệm tâm linh giữa những người trong gia đình đang sống và với những người thân trong gia đình đã mất.<br /><br />Đã bao đời nay vẫn vậy, những pho tượng gỗ dân gian được tạc đẽo thô mộc, dãi dầu mưa nắng nhưng luôn mang đến cho người xem cảm giác mà trong đó vừa ẩn chứa hồn thiêng vừa như toát lên cốt cách con người, núi rừng, tây nguyên… Những dân tộc anh em của núi rừng Kon Tum có chung một niềm đam mê trong cuộc sống tinh thần là tạc tượng gỗ dân gian, họ yêu thương con người, yêu thiên nhiên cây cỏ, yêu sông, yêu suối, yêu đời sống văn hóa lễ hội.<br /><br /><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiwyTfsNFARGp8Ab5ImqMa71XvL0RNkx8eg8jHpd-ug5z9VlvmSsBf8vMBwHV7oPllvrIkzntIUg9d8kwCnqsrYGso6mAqKWRJjhQcFKMxH-SamiHCopo7fmZZdNi9yaRCaXhldTY0M7_oO/s381/Nghe-thuat-Tac-tuong-go-dan-gian-o-Kon-Tum.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img alt="Kon Tum - Nghệ thuật tạc tượng gỗ dân gian" border="0" data-original-height="284" data-original-width="381" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiwyTfsNFARGp8Ab5ImqMa71XvL0RNkx8eg8jHpd-ug5z9VlvmSsBf8vMBwHV7oPllvrIkzntIUg9d8kwCnqsrYGso6mAqKWRJjhQcFKMxH-SamiHCopo7fmZZdNi9yaRCaXhldTY0M7_oO/s16000/Nghe-thuat-Tac-tuong-go-dan-gian-o-Kon-Tum.jpg" title="Kon Tum - Nghệ thuật tạc tượng gỗ dân gian" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Vườn tượng gỗ ở Khu du lịch Măng Đen - Kon Plông</td></tr></tbody></table><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><span style="text-align: left;">Mặc dù không qua trường lớp nào, nhưng những nghệ nhân tạc tượng được sinh ra và lớn lên đã thấm đậm trong mình nền văn hóa truyền thống đặc thù của Tây Nguyên, đã tạo ra những đứa con tinh thần tô đẹp thêm cho đời và cho con người. Với lối tư duy và thủ pháp tạo hình mang tính biểu trưng, ước lệ và thô sơ, với đôi bàn tay khéo léo, khi đã định hình trong đầu, người nghệ nhân thỏa sức sáng tạo, thả hồn vào những tác phẩm của mình, những bức tượng qua những cái phát rìu, những đường phát khỏe khoắn, thoạt nhìn có vẻ thô mộc, nhưng càng ngắm, càng thưởng ngoạn người xem mới cảm thấy mình như hòa vào chính đời sống của người nghệ nhân, hay cảm nhận về nét bản sắc văn hóa đời sống đậm chất truyền thống của người Kon Tum, cảm nhận nắng gió vời vợi của đại ngàn. Qua những thân gỗ do chính nghệ nhân lưạ chọn, những khối gỗ hình tròn, chỉ qua sự đẽo gọt bằng rìu, qua bàn tay của các nghệ nhân đã tạo ra những khối hình với những đường nét, góc cạnh đơn giản, mộc mạc mà phác họa hết tình yêu thương con ngươì, đời sống tâm linh… Nét độc đáo nhất của các bức tượng là các nghệ nhân không đi theo khuôn mẫu hay đường nét chung nào có sẵn mà tự suy nghĩ mà làm ra.</span></div><br />Qua bàn tay khéo léo của nghệ nhân, theo đời sống tập quán dân tộc khi tạo ra các tác phẩm thường thiên về các chủ đề khác nhau, có vô vàn những cảnh sống, cảnh sinh hoạt, lao động thường ngày của người dân, muông thú và cỏ cây đã được sáng tạo thành những tác phẩm nghệ thuật qua bức tượng gỗ. Như các nghệ nhân thuộc huyện Đăk Tô thường tạc những bức tượng về chủ đề muông thú, về đời sống thiên nhiên thì các nghệ nhân thuộc huyện Sa Thầy thường tạc tượng về chủ đề hôn nhân gia đình, tình cha con, vợ chồng hay các nghệ nhân thuộc huyện Đăk Glei thường tạc tượng về chủ đề mang tính kế thừa, giữa người già và người trẻ, thế hệ trước và thế hệ sau…<br /><br />Trong sáng tạo nghệ thuật tạc tượng ở Kon Tum, phải nói đến nghệ thuật tạc tượng của người Ba Nar với những nét đặc sắc được các nhà nghiên cứu, cũng khư khách tham quan đặc biệt quan tâm, trong đó nổi bật là tượng nhà mồ. Trang trí tượng nhà mồ rất đa dạng về kiểu loại, đó là những hình khối, những hình trang trí và tượng gỗ. Chẳng hạn những hình trai gái khỏa thân biểu hiện cho sự phồn thực và sự sinh sôi phát triển, tượng người ôm mặt khóc… Các bức tượng thể hiện sắc thái, thẩm mỹ nghệ thuật hồn nhiên trong sáng và nguyên chất.<div><br /><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj2A-oEO3i5ouhhJ7nZGN2NXhAI8t0g3vVUElMz8OPxExojMMsE0LydqYCEtKmjf2UohXvabC7jDHwJD8AqxQtn82gsil-uC5Z_EChb178YAguYWrpr1Xti17ubAj0mlES44x0r1FvesLRI/s419/Nghe-thuat-Tac-tuong-go-dan-gian-o-Kon-Tum-1.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img alt="Mẹ và con bên dòng suối" border="0" data-original-height="419" data-original-width="313" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj2A-oEO3i5ouhhJ7nZGN2NXhAI8t0g3vVUElMz8OPxExojMMsE0LydqYCEtKmjf2UohXvabC7jDHwJD8AqxQtn82gsil-uC5Z_EChb178YAguYWrpr1Xti17ubAj0mlES44x0r1FvesLRI/w299-h400/Nghe-thuat-Tac-tuong-go-dan-gian-o-Kon-Tum-1.jpg" title="Mẹ và con bên dòng suối" width="299" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Mẹ và con bên dòng suối</td></tr></tbody></table><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><br /></div>Nhân dịp tỉnh Kon Tum tròn 100 năm tuổi, liên hoan tạc tượng gỗ dân gian các dân tộc thiểu số đã được tổ chức tại Khu du lịch sinh thái Quốc gia Măng Đen – Huyện Kon Plông từ ngày 5/3 – 18/3/2013, liên hoan đã thu hút được 33 nghệ nhân tham gia, thực hiện hoàn thành 100 tác phẩm tương ứng với Kon Tum 100 năm tuổi. Các bức tượng miêu tả thực từ chính con ngươì trong sản xuất, đời sống hàng ngày diễn ra, về lễ hội, tâm linh như: Tượng người phụ nữ giã gạo, dệt vải; ngươì đàn ông đi săn; gia đình đi lên rẫy, người chơi nhạc cụ; già làng; anh bộ đôị cụ Hồ, múa xoang; uống rượu cần; lễ ăn trâu; lễ bỏ mả… Bên cạnh đó là những con vật gần gũi trong đời sống với người dân và trong đại ngàn của núi rừng Tây Nguyên cũng được phác họa, mỗi con vật được thể hiện phản ánh nội dung hết sức súc tích và mang nhiều ý nghĩa như: Chim cu, chim chào mào, chim sáo, chim đại bàng; các loài thú như: Chó, heo, khỉ, voi, trăn…<br /><br />Có thể nói, mỗi bức tượng là một tác phẩm nghệ thuật độc đáo mang sắc màu dân gian truyền thống của từng dân tộc bản địa, được nghệ nhân thể hiện qua từng thớ gỗ, gìau tính tượng hình, biểu cảm qua đường nét, hình khối thô, chắc… và được tô điểm màu sắc và hoa văn trang trí… in đậm dấu ấn văn hóa truyền thống. Liên hoan có ý nghĩa, mục đích duy trì, bảo tồn nghề tạc tượng dân gian của địa phương. Công trình mỹ thuât điêu khắc này hiện được trưng bày tại Vườn tượng tại điểm du lịch thác Pa Sỹ, khu du lịch sinh thái Quốc gia Măng Đen để du khách đến tìm hiểu, tham quan.<br /><br />Trong chương trình tổ chức Tuần lễ Đại đoàn kết các dân tôc Việt Nam – Di sản Văn hóa Việt được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức từ ngày 15/11 đến 23/11/2013, tỉnh Kon Tum được mời tham gia họat động tạc tượng gỗ dân gian và trưng bày triển lãm tại làng Văn hóa các dân Tộc Việt Nam, đây là sự ghi nhận nghệ thuật điêu khắc gỗ dân gian của các dân tộc thiểu số tỉnh Kon Tum, ghi nhận về sự bảo tồn và phát huy nét đẹp của văn hóa truyền thống của các dân tộc bản địa. Hy vọng rằng, qua hoạt động tạc tượng và trưng bày tượng gỗ dân gian của tỉnh Kon Tum tại Làng Văn hóa các dân tộc Việt Nam sẽ góp phần tích cực vào thành công của Tuần lễ Đại đoàn kết các dân tộc Việt Nam – Di sản Văn hóa Việt và đồng thời qua dịp này sẽ giúp cho nghệ thuật điêu khắc gỗ dân gian của tỉnh Kon Tum nhận được nhiều hơn sự quan tâm về công tác bảo tồn và huy giá trị di sản văn hóa truyền thống, khách du lịch trong và ngoài nước sẽ biết đến Kon Tum nhiều hơn qua nghệ thuật tạc tượng gỗ dân gian./.<br /><br /><div style="text-align: right;">Tác giả: Văn Phát</div></div>

<p>Tập trung 80% đồng bào dân tộc thiểu số mà chủ yếu là đồng bào dân tộc Xơ Đăng nhánh Mơ Nâm, Ka Dong và dân tộc H’Rê sinh sống, Kon Plông được biết đến không chỉ với những nét đẹp văn hóa truyền thống mà tiêu biểu là cồng chiêng-xoang, dân ca…mà còn để lại dấu ấn các loại nhạc cụ truyền thống bình dị nhưng không kém phần độc đáo. Theo thời gian, giai điệu của tre nứa dân dã vẫn được giữ gìn và lan tỏa, nhờ sự tài hoa, khéo léo của các nghệ nhân.</p><p>Xã vùng sâu đặc biệt khó khăn Măng Bút không chỉ nổi tiếng với nghề rèn thủ công mà còn được biết đến là chiếc nôi âm nhạc dân gian của đồng bào dân tộc Xơ Đăng vùng Đông Trường Sơn. Ngày trước, cuộc sống sản xuất, sinh hoạt gắn với núi rừng, nương rẫy của các cư dân xưa kéo theo sự xuất hiện các nhạc cụ tự tạo từ tre nứa. Độc đáo nhất là đàn T’rưng nước.</p><p>Đàn T’rưng nước được làm nên để tạo ra tiếng động nơi rẫy nương hẻo lánh, vắng hoang nhằm đuổi muông thú tới ăn cắn, phá hoại lúa mùa.Vì vậy, T’rưng nước thường được dựng làm vào tháng 8 tháng 9 hàng năm, khi lúa rẫy bắt đầu làm đòng, trổ bông; đến lúc kết hạt, chuẩn bị thu hoạch.</p><p>A Kiên là người trẻ duy nhất ở làng Măng Bút, xã Măng Bút và huyện Kon Plông còn chế tác và sử dụng T’rưng nước. Học hỏi từ cha - một trong số nghệ nhân nổi tiếng làm T’rưng nước trong vùng, A Kiên đã chịu khó tìm tòi, sáng tạo thêm để dựng lại dàn T’rưng nước truyền thống.</p><p>Cũng như các dân tộc thiểu số Tây Nguyên, đồng bào Xơ Đăng vùng Đông Trường Sơn phổ biến dùng cồng chiêng trong hội làng, lễ lớn của cộng đồng, gia đình.Tuy vậy, nét độc đáo rất riêng là diễn tấu cồng chiêng của người Xơ Đăng nhánh Mơ Nâm thường có tà vẩu đi cùng.</p><p><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj6-94VXXifDOvZLmbPFSmmJV9KALMj-BFRh3bwRWMuKcl6_R2ncNJ4POCtJSB_xULTPWO11nMV8qKSV4ryLssDM9EQ0fmCTcFpQC2WTPr99EFWE19VFg3jTJLyq5bgBEcntvPAKsrDHD7e/s640/Giai-dieu-nua-tre-rung-Kon-Plong.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img alt="Sáo Tà vẩu" border="0" data-original-height="427" data-original-width="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj6-94VXXifDOvZLmbPFSmmJV9KALMj-BFRh3bwRWMuKcl6_R2ncNJ4POCtJSB_xULTPWO11nMV8qKSV4ryLssDM9EQ0fmCTcFpQC2WTPr99EFWE19VFg3jTJLyq5bgBEcntvPAKsrDHD7e/s16000/Giai-dieu-nua-tre-rung-Kon-Plong.jpg" title="Sáo Tà vẩu" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span style="text-align: left;">Sáo Tà vẩu</span></td></tr></tbody></table><br />Nghệ nhân ưu tú A Lễ- người giỏi chế tác và sử dụng tà vẩu ở làng Kon Chênh, xã Măng Cành cho hay: Tà vẩu, hay “kvo” theo tiếng địa phương, là một loại sáo nhỏ, ngắn; được làm từ ống nứa già, dài chừng15cm. Hai đầu ống nứa rỗng, nhưng một đầu được bịt  lại bằng sáp ong, chỉ để hở một khe rất nhỏ.Giữa thân Tà vẩu, cũng có 1 khe hình chữ nhật được đục ra; bên trong, gắn vào thanh nứa mỏng. Đó là “lưỡi” Tà vẩu.“Cồng chiêng mà không có tà vẩu thì như ăn cơm mà thiếu muối, thiếu ớt...”- Nghệ nhân A Lễ cảm nhận.</p><p>Cùng với những sáng tạo riêng biệt, giao thoa văn hóa giữa các dân tộc thiểu số Bắc Tây Nguyên chính là cơ sở để đồng bào Xơ Đăng, H’rê vùng Đông Trường Sơn chế tác và sử dụng các nhạc cụ bằng nứa tre, như Klông pút, T’rưng, Ting ning…Đáng chú ý, đàn Ting ning, có nơi còn gọi là đàn prâng rất được bà con yêu thích.</p><p>Ting ning (hay prâng) hình dáng thanh mảnh, đẹp. Thân đàn làm bằng ống nứa to, thẳng. Trên đó gắn những chiếc cần đàn bằng gỗ tốt, để nối với những sợi dây đàn. Dưới thân đàn là chiếc bầu khô đặc trưng. Cũng như đồng bào Ba Na, Gia Rai, Giẻ Triêng, Ting ning của người Mơ Nâm được mệnh danh là “đàn tình yêu”, bởi chàng trai mượn tiếng đàn để tỏ tình, dùng tiếng đàn để tỏ bày cảm xúc.</p><p><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEik3XVtnYpMz6bMPgfNJgcnTyI4BxCWdhzSMkoyvxYzNERO3DKE_2Pdad7fQw8bgPnq6iXs-kLYrxUeJ29Yn3nJJATFv5a_B5CQ9IoYx0Mp72FVsXHTfLafUAxRrAcAo62JrpYpy5HrtM3B/s640/Giai-dieu-nua-tre-rung-Kon-Plong-1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img alt="Đàn Ting ning" border="0" data-original-height="480" data-original-width="640" height="480" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEik3XVtnYpMz6bMPgfNJgcnTyI4BxCWdhzSMkoyvxYzNERO3DKE_2Pdad7fQw8bgPnq6iXs-kLYrxUeJ29Yn3nJJATFv5a_B5CQ9IoYx0Mp72FVsXHTfLafUAxRrAcAo62JrpYpy5HrtM3B/w640-h480/Giai-dieu-nua-tre-rung-Kon-Plong-1.jpg" title="Đàn Ting ning" width="640" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span style="text-align: left;">Đàn Ting ning</span></td></tr></tbody></table><br />Cùng chất liệu và cách cấu tạo, song số lượng cần đàn, dây đàn Ting ning (prâng) không giống nhau, mà tùy vào cách chế tác của nghệ nhân. Chẳng hạn, nghệ nhân A Vùng, ở xã Đăk Tăng làm Ting ning 11 dây, 11 cần đàn; trong khi nghệ nhân A Uê ở làng Kon Ke, Đăk Long lại chỉ làm 9 cần, 9 dây đã hoàn chỉnh. Ting ning thường được dùng đệm cho giọng hát dân ca, hay là độc tấu những khúc dân ca và cả độc tấu ngẫu hứng.</p><p><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEikVQIj0f-SGuVmvcTe6UVo-Kabfv7NPeQ9gRSpy1jCxrfjTQT1K0VHWEAFKSz-n2602wkRn5wNwxy-AMPx_v5O7f3hSdqmVGVfefuvOlVtPqIyHdgril44B2_74_B4JOT2wCaCNVLedy7Z/s640/Giai-dieu-nua-tre-rung-Kon-Plong-2.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img alt="Đàn Klót ở Đăk Ring" border="0" data-original-height="398" data-original-width="640" height="398" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEikVQIj0f-SGuVmvcTe6UVo-Kabfv7NPeQ9gRSpy1jCxrfjTQT1K0VHWEAFKSz-n2602wkRn5wNwxy-AMPx_v5O7f3hSdqmVGVfefuvOlVtPqIyHdgril44B2_74_B4JOT2wCaCNVLedy7Z/w640-h398/Giai-dieu-nua-tre-rung-Kon-Plong-2.jpg" title="Đàn Klót ở Đăk Ring" width="640" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span style="text-align: left;">Đàn Klót ở Đăk Ring</span></td></tr></tbody></table><br /> “Cùng họ” với Ting ning (prâng), đồng bào Xơ Đăng nhánh Ka Dong ở xã Đăk Ring còn có chiếc đàn Klót. Cũng làm bằng lồ ô và trái bầu khô, nhưng Klót chỉ gồm 3 dây, cần đàn nhỏ chứ không lớn như Ting ning. Quả bầu được chọn làm bầu đàn là những quả bầu to, già, vỏ cứng nhưng không dễ gì vỡ, gãy. Đặc biệt, trên cần đàn có 5 “nút” được “đánh dấu” ở từng vị trí cụ thể và gần nhau, tương ứng với 5 nốt nhạc. Bấm vào từng nốt, kết hợp với gảy trên dây đàn, tạo thành điệu nhạc. Tiếng Klót nhỏ hơn ting ning, chỉ “thủ thỉ” chứ không vang ngân. Tuy khiêm nhường, nhưng tiếng Klót cũng không ngại góp vui cho dân làng trong lễ hội, giao lưu văn nghệ.</p><p>Đòi hỏi sự khéo léo, tinh tế trong chế tác, từ trước đến nay, đàn ông vùng Đông Trường Sơn thuộc huyện Kon Plông vẫn là tác giả chính của các nhạc cụ dân tộc bằng tre nứa. Phụ nữ không tham gia vào công việc này, cũng chưa làm quen với diễn xướng nhạc cụ truyền thống.</p><p>Kon Plông nổi tiếng với Khu Du lịch sinh thái Quốc gia Măng Đen, ngày càng trở nên quen thuộc với nhiều người trên “Con đường xanh Tây Nguyên” hấp dẫn và hành trình khám phá mảnh đất Bắc Tây Nguyên cuốn hút. Dù không còn phổ biến trong sinh hoạt và đời sống hàng ngày như trước đây, song giai điệu nứa tre rừng Kon Plông vẫn được giữ gìn, hòa quyện cùng nỗ lực thu hút du khách. Gắn kết phát triển du lịch ở vùng sinh thái đặc thù  này với bảo tồn những nét đẹp văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc anh em cho mai sau là hướng đi đã được định hình./.           </p><p style="text-align: right;">Nghĩa Hà</p>

<p>Cũng như các dân tộc thiểu số sinh sống trên đất nước Việt Nam, đồng bào các dân tộc thiểu số ở Kon Tum sống quần cư một nhóm hộ đồng tộc lập ra làng gọi là Plei (Pơlây).</p><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhdzv0io5yqeJk1_LtNlS86G2JehytOT5e6GANtyr7RqDmpUx4sjIADzqnUO-Ylop_0q6SdrEJ8HXe-NLsniBPT30tU7D48o2X5dMbcNBqC0g5aci9GRLRIYHan1dacxjkCw22bK1qIOIHK/s900/y-nghia-ten-lang-cac-toc-nguoi-ban-dia-tai-kon-tum.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img alt="Ý nghĩa tên làng các tộc người bản địa tại Kon Tum" border="0" data-original-height="690" data-original-width="900" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhdzv0io5yqeJk1_LtNlS86G2JehytOT5e6GANtyr7RqDmpUx4sjIADzqnUO-Ylop_0q6SdrEJ8HXe-NLsniBPT30tU7D48o2X5dMbcNBqC0g5aci9GRLRIYHan1dacxjkCw22bK1qIOIHK/s16000/y-nghia-ten-lang-cac-toc-nguoi-ban-dia-tai-kon-tum.jpg" title="Ý nghĩa tên làng các tộc người bản địa tại Kon Tum" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Ý nghĩa tên làng các tộc người bản địa tại Kon Tum</td></tr></tbody></table><p>Mỗi Plei đều có một tên riêng. Tên của Plei thường gắn liền với đặc điểm địa danh nơi ở hoặc theo tên núi, sông, hồ và nguồn nước uống của họ; đôi khi được gọi theo tên của người có uy tín nhất trong làng.</p><p>Một ngôi làng của người Ba Na sống vùng ven hồ đặt tên là Kon Tum (làng Hồ). Kon Tum chia thành làm 2 làng Kon Tum Kơpâng (Làng Hồ Trên) và Kon Tum Kơnâm (Làng Hồ Dưới). Ở đầu nguồn nước của làng uống có cây Sung thì làng ấy gọi là Kon Hra ( Làng Sung ), có cây Cầy thì gọi là Plei tơ ngia, có cây Gòn gọi là Kon Blang….Gọi làng Plei Don vì nó nằm trên đất gò cao (Don: đất gò, trên cao), làng nằm trên lưng đồi đặt tên là Plei Groi ( Groi là lưng đồi ). Xã Đak Rơ Wa lẽ ra phải viết chính xác là Đak Rơ bua nghĩa là Nước Môn (Rơ bua là môn), làng có nhiều bông gạo, người Ba Na Rơ Ngao đặt tên làng là Kon Klor (Klor: cây gạo), nơi có cây thông mọc nhiều gọi là làng Kon Hơ nao (Làng Thông).</p><p>Có những làng lúc ban đầu chỉ là một, về sau tách ra thành 2 hoặc nhiều làng khác, ví dụ như làng Kon Hra, Kon Hơ ngo, Kon Mơ nay…Mỗi làng chia thành Kon Hra Kơ tu, Kon Hơ ngo Kơ tu, Kon Hơ ngo Klah và Kon Nơ nay Kơ tu, Kon Mơ nay Klah. Vậy từ Kơ tu ta hiểu là “ Nguyên thủy” và Klah có nghĩa là “ tách ra”. Một ngôi làng lập ra ở gần một con suối đang chảy, bỗng nhiên mất hút trong lòng đất, người ta đặt tên làng Đak Mot (Nước Vào); làng lập ra ở giữa 2 dòng sông Kroong Bơ Lah (Đăk Bla) và sông Kroong Pô Kô (Đăk Pơ Kô) tên là làng Plei Kroong (Làng Sông). Plei Kroong cũng chia thành 2 làng Plei Kroong kơ tu (Là làng gốc ) và Plei Kroong klah (là làng mới tách ra).</p><p>Dân tộc Xơ Đăng Tơ Đră cũng có các làng như Plei Kân (Làng Lớn), Đak Tô hay là Tea To (Nước Nóng) Kon Jri (Làng Cây Đa),Tea Mot (Làng Nước Vào) Kon Brah (Làng Cát), Đăk Phía (Làng có cây nứa ở đầu nguồn). Riêng làng Plei Yang roong có nghĩa là làng Trời Nuôi. Làng này có một sự tích khá hẫp dẫn.</p><p>Vì sao gọi là Plei Yang roong hay là làng Thần Nuôi? Sự tích có như sau:</p><p>Ngày xửa, ngày xưa, có một làng dân số dân số phát triển rất nhanh, bởi người ta sinh ra không bao giờ chết , cho nên họ đặt tên làng là Yang Roong.</p><p>Về sau, có một người dân làng Yang Roong vô tình phạm luật của thần làm thần tức giận nên thần đã tước bỏ đặc quyền “ hữu sinh bất tử” và buộc phải tuân thủ theo quy luật chung của tạo hóa.</p><p>Cách đặt tên của một làng người Gia Rai Arap thường được mang tên của người có uy tín nhất trong làng. Ví dụ như làng Plei Mor, Plei Sar, Plei Klêng, Plei Chôt, Plei Chôt, Plei Reh, Plei Tang…</p><p>Như vậy, xét về từ, tên của làng có ít nhất là 2 từ. Một từ đứng trước có thể là Plei, Kon hoặc Đăk… , từ thứ 2, chính là cái tên của làng. Ví dụ như: Plei Don, KonJRi, Đăk Mot,…Những làng có 3 từ như là Plei Tơ Ngia, Plei Rơ Wak, Plei Tơ Wân…Kon đứng trước như Kon Rơ Bang, Kon Bơ Băn…Đứng trước cái tên làng là từ Đăk như Đăk Rơ Bua..</p><p>Đối với tộc người Gia Rai thường dùng từ Plei đứng trước tên của làng; ví dụ: Plei Sả, Plei Kenh, Plei Lung Leng, Plei Hơ Mrong,…Nhìn chung, các từ Plei, Kon, hay Đăk được hiểu là làng. Tuy nhiên, các từ trên nếu đứng riêng rẽ thì chúng lại mang ý nghĩa khác: Từ Plei có nghĩa là trái cây,  Kon  là con, và Đăk là nước.</p><p>Mỗi Plei là một đơn vị tự quản riêng biệt, đứng đầu có chủ làng (Bok Kơ Dă Ple) hoặc già làng (Bok Kră Plei) giữ vai trò quan trọng trong cuộc sống sinh hoạt thường ngày của dân làng.Mọi việc điều hành trong lễ hội, hòa giải các mâu thuẫn trong làng đều do Bok Rră Plei hoặc Bok Kơ Dă Ple điều hành và giải quyết. Bok Kră Plei hoặc Bok Kơ Dă Ple thường là người có tuổi, giàu kinh nghiệm sống, am hiểu phong tục tập quán của làng, có nhiều uy tín và thậm chí còn được đặt tên cho làng.</p><p>Vì vậy, khi nghe đến tên gọi của một làng nào đó, người ta có thể biết được cội nguồn của tên làng ấy.</p><p style="text-align: right;">A Jar (St)</p>