Đấy là những ca từ mở đầu của ca khúc Ting gling – Đàn suối khá nổi tiếng của Nhạc sỹ A Đủh phổ thơ của Tạ Văn Sỹ. Ca khúc này đã được Đoàn nghệ thuật dân tộc Kon Tum dàn dựng đi tham gia và giành được Huy chương vàng tại Hội diễn ca múa nhạc chuyên nghiệp toàn quốc. Ting gling – là tên gọi theo tiếng đồng bào Ba Na về một loại đàn nước (thủy cầm), ngoài Ting gling, ở Kon Tum còn có Klong put của người Xơ Đăng, Đing Tut của người Giẻ-Triêng – ba loại nhạc cụ dân gian truyền thống được làm từ những ống lồ ô, ống nứa đơn giản, khiêm nhường, mọc hoang dã tự nhiên ở các cánh rừng, với ba cách sử dụng khác nhau là gõ, vỗ và thổi. Âm thanh tre nứa tạo ra những âm thanh vô cùng quyến rũ làm nên bản sắc độc đáo của các tộc người bản địa ở Kon Tum – những tiếng vọng trường tồn của thời gian từ đại ngàn hùng vĩ.
Đàn Klong put |
Đi qua những khoảnh nương rẫy ở đây là được song hành cùng với một suối âm thanh như những bản hòa tấu bất tận không ngừng nghỉ, tiếng binh, tiếng boong như tiếng cồng, chiêng, tiếng thanh, tiếng trầm…đủ loại vô cùng vui tai, tạo ra cảm giác rất sảng khoái, khỏe khắn, lâng lâng rất khó tả…Ở những rẫy lúa sát chân núi, âm thanh đàn nước va đập vào vách núi vọng ra nghe như có cả trăm chiếc khèn bè cùng đều đều hòa nhịp…đúng như những vần thơ của của anh bạn nhà thơ “rừng rú” Tạ Văn Sỹ, lời bài hát trong ca khúc của “gã” nhạc sỹ đại ngàn A Đủh…Nước suối kéo cần, đung đưa ống đàn…cho những âm thanh vui rừng ấm núi…nước suối kéo cần…đung đưa đêm ngày…âm thanh trầm bổng lội suối xuyên rừng…
Vỗ đàn Klong put |
Tuỳ theo nguồn nước, lớn hay nhỏ mà người ta làm đàn nước lớn hay bé. Ở nơi nguồn nước ít, thì là loại có 15-20 ống nứa, với nguồn nước lớn hơn thì làm 30-35 ống nứa. nguồn nước lớn hơn nữa thì làm đến 45-50 ống nứa hoặc làm 2 đàn nước loại vừa (30-35 ống nứa). Âm thanh đàn nước hàng ngày vừa đuổi chim, thú để giữ rẫy lại vừa là phương tiện để giúp vui cho bà con khi cả ngày làm lụng trên nương rẫy, người Ba Na và người Xơ Đăng ở Kon Tum đều có truyện cổ dân gian khá hay về nguồn gốc của loại đàn nước này.
Cùng với Ting gling đàn nước- loại đàn gõ, cũng làm từ ống lồ ô là loại đàn Klong put truyền thống của người Xơ Đăng, nhưng cách sử dụng lại khác là vỗ bằng hai tay vào miệng các ống lồ ô để tạo ra âm thanh khá độc đáo. Loại đàn dân gian này được cho là có xuất xứ ở các làng người Xơ Đăng ở xã Đăk Sao, Đăk Na (Tu Mơ Rông), người sử dụng đều là phụ nữ, khi khảo cứu về loại đàn này ở xã Đăk Sao chúng tôi được các cụ cao tuổi người Xơ Đăng ở đây cho biết là đàn Klong put cũng bị quên lãng nhiều năm do chiến tranh, người có công phục chế lại loại đàn này là cụ A Để ở làng Đăk Giá, xã Đăk Sao trong những năm kháng chiến ở vùng căn cứ cách mạng, về sau trở thành rất phổ biến ở các làng trong xã và các xã bên cạnh. Từ những năm 2000, đã nhiều lần chúng tôi trực tiếp đưa chị em người Xơ Đăng xã Đăk Sao (Tu Mơ Rông) vác bó ống lồ ô của bộ đàn Klong put này ra Thủ đô Hà Nội để diễn tấu. Không cần cột dây, chẳng cần giá đỡ, chỉ với hai cây lồ ô già để ở hai đầu tạo khoảng cách với mặt đất, chị em người Xơ Đăng cứ thế đặt các ống lồ ô lên và ngồi vỗ say sưa trước sự thán phục của khán giả Thủ đô, của nhiều nghệ sỹ có tiếng ở trung ương và nhất là khách nước ngoài. Không chỉ diễn tấu riêng Klong put mà chị em người Xơ Đăng còn hòa tấu chung Klong put với cả một dàn cồng, chiêng, trống tạo ra những bản giao hưởng nhạc cụ dân gian truyền thống hết sức đặc sắc, mặc dù họ chả biết nó là nốt nhạc gì.
Diễn tấu Đing Tut của người Triêng – dân tộc Giẻ-Triêng huyện Ngọc Hồi |
Xuân Giáp Ngọ đang về. Bước vào năm con Ngựa tưởng chừng vội vã phi nước đại, như lúc bước vào Xuân Quý Tỵ 2013 với dấu mốc Kon Tum tròn 100 năm tuổi đầy sôi động cả năm, nhưng có vẻ không phải thế, Kon Tum đang vào xuân cũng với nhịp điệu rộn ràng và náo nức, nhưng không hối hả, vội vàng gì lắm, thấy xuân đến chầm chậm, từ từ và tĩnh lặng hơn. Đường phố, bản làng tràn ngập sắc xuân, đầy ắp nắng vàng trong yên ả, xuân đến cũng là mùa của lễ hội dân gian, đây đó tiếng cồng chiêng, tiếng Klong put, tiếng Đing Tut đã bắt đầu thánh thót, âm vang- những tiếng vọng của thời gian, của núi rừng đang chậm rãi chuyển mình trong thời khắc giao hòa của khí thiêng đất trời sông núi vào xuân.
Trần Vĩnh
No comments :